Ήθη & Έθιμα Λέσβου: Ένα συναρπαστικό ταξίδι!
Ένα ταξίδι στην Μυτιλήνη είναι ικανό να σας κάνει «φίλο» της για πάντα… Οι Μυτιληνιοί είναι ανοιχτόκαρδοι και φιλόξενοι άνθρωποι και διατηρούν με αγάπη μέχρι και σήμερα τα ήθη και τα έθιμα του τόπου τους, θέλοντας να τα κάνουν βίωμα και στον εκάστοτε επισκέπτη τους…
Γιορτή Σαρδέλας στην Καλλονή
Οι σαρδέλες Καλλονής είναι μοναδικός μεζές για ούζο και είναι διάσημες ανά τον κόσμο. Κάθε χρόνο, λοιπόν, το πρώτο ή το δεύτερο Σαββατοκύριακο του Αυγούστου στη Σκάλα Καλλονής διοργανώνεται η Γιορτή της Σαρδέλας, η οποία διαρκεί τρεις ημέρες. Στη Γιορτή της σαρδέλας ψητές σαρδέλες προσφέρονται στους τουρίστες δωρεάν μαζί με αρκετό ούζο και συνοδεύονται από ζωντανή ελληνική μουσική και χορούς.
Γιορτή Κάστανου στην Αγιάσο
Στην Αγιάσο κάθε Νοέμβριο τα τελευταία 13 χρόνια θα έχετε την ευκαιρία αν βρεθείτε στο νησί να πάρετε μέρος στην Γιορτή του κάστανου, μια γιορτή που έχει ως στόχο της την τόνωση της αγροτικής παραγωγής της περιοχής. Τεράστιοι σωροί από κάστανα συγκεντρώνονται και οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να γευτούν δωρεάν ψητά και βραστά κάστανα ή να προμηθευτούν τον υπέροχο αυτό καρπό από τους παραγωγούς του. Φυσικά, παράλληλα πραγματοποιούνται και διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Ouzo Fest
Λέσβος και Ούζο είναι συνδεδεμένα στο μυαλό κάθε Έλληνα και αυτό γιατί η ιστορία του γνωστού ως «εθνικού μας ποτού» έχει τις ρίζες της στο νησί της Λέσβου και τα παράλια της Μικράς Ασίας. Τα τελευταία χρόνια, από το 2013, ο Σύνδεσμος Ποτοποιών - Αποσταγματοποιών Λέσβου διοργανώνει το Ouzo Fest, ένα μοναδικό φεστιβάλ γνωριμίας με το ούζο, την κουλτούρα του και τα μυστικά του.
Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να δοκιμάσει περισσότερες από 40 ετικέτες ούζου, να συνομιλήσει με τους ποτοποιούς, να μυηθεί στα μυστικά του ούζου, να δοκιμάσει τη γαστρονομία της Λέσβου και να απολαύσει το ούζο του στα γραφικά καφενεδάκια της Μυτιλήνης και του Πλωμαρίου.
Τα πανηγύρια του νησιού
Οι γιορτές και τα πανηγύρια της Λέσβου συναρτώνται με τον «κύκλο του χρόνου». Η παράδοση των πανηγυριών συνδέεται κυρίως με τον αγροτικό χώρο, με επίκεντρα τόσο τις εκκλησίες των οικισμών, όσο και τα υπαίθρια εξωκλήσια.
Το μεγαλύτερο πανηγύρι του νησιού από τα παλαιά χρόνια μέχρι και σήμερα είναι της Παναγιάς στην Αγιάσο. Η προετοιμασία για τον εορτασμό ξεκινάει από τις αρχές του Αυγούστου και κορυφώνεται την παραμονή και ανήμερα της γιορτής, με τη συμμετοχή προσκυνητών που προσέρχονται από όλα τα χωριά της Λέσβου, καθώς και από την ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα. Μάλιστα, συνέρρεαν μέχρι το 1922 πλήθη προσκυνητών από την απέναντι Μικρασιατική ακτή, κυρίως τη Σμύρνη και το Αϊβαλί.
Μεγάλα πανηγύρια είναι ακόμα του Ταξιάρχη την Κυριακή των Μυροφόρων στο Μανταμάδο, του Αγίου Χαραλάμπους ή του Ταύρου στην Αγία Παρασκευή αλλά και στον Μανταμάδο και τη Νάπη, του Αγίου Ιγνατίου στη Μονή Λειμώνος στην Καλλονή κ.α.
Ο ταύρος, τα άλογα και το κισκέκ
Στα μεγάλα πανηγύρια του νησιού ορισμένα έθιμα διατηρούνται ακόμα και σήμερα και τα κάνουν ιδιαίτερα μοναδικά… Ένα από αυτά, είναι η συμβολική περιφορά και η τελετουργική σφαγή ενός ανθοστολισμένου ταύρου με τη συνοδεία μουσικής, καθώς και η συνακόλουθη προετοιμασία του κισκέκ (αλεσμένο ρεβύθι, σιτάρι και κρέας), που καταναλώνεται από τους πανηγυριώτες.
Άλλο ένα χαρακτηριστικό των πανηγυριών του νησιού είναι το άλογο… Οι αναβάτες στολίζουν τα άλογά τους με ιδιαίτερη καλαισθησία και στην συνέχεια συναγωνίζονται στην επίδειξη και τις φιγούρες. Μάλιστα, σε πολλά πανηγύρια πραγματοποιούνται και ιπποδρομίες.
Τα γιούνια της Αποκριάς στην Αγία Παρασκευή
Γιούνια είναι οι μεταμφιεσμένοι στην Λέσβο, οι οποίοι αποκαλούνται ακόμα και κουδουνάτοι. Στην Αγία Παρασκευή φορούσαν άσπρες στολές, ενώ έβαφαν τα πρόσωπά τους με μουτζούρα και γύριζαν στις γειτονιές του χωριού τραγουδώντας διάφορα πειρακτικά τραγουδάκια της Αποκριάς.
Την Καθαρή Δευτέρα, προκειμένου να υπάρχει απόλυτη καθαριότητα στα σκεύη εν όψει της νηστείας, οι γυναίκες έβαζαν αχλιά (στάχτη) με νερό για να πλύνουν τα πιάτα. Το απόγευμα της ίδιας μέρας έβγαιναν όλες οι παρέες με τουμπελέκια, νταβούλια και τενεκέδες στις γειτονιές και τους κερνούσαν οι σπιτονοικοκυρές.
Το Καρναβάλι της Αγιάσου
Με ιδιαίτερο τρόπο γιορτάζεται το καρναβάλι στην Αγιάσο συνδυάζοντας με αυτοσχεδιαστικό τρόπο το σατιρικό λόγο. Στην διάρκεια της Αποκριάς οι μασκαράδες γυρίζουν στους δρόμους και τα καφενεία και συμμετέχουν σε αυτοσχέδια σατιρικά δρώμενα, τραγουδούν περιπαικτικά τραγούδια, χορεύουν και διασκεδάζουν σε ένα κλίμα απόλυτης ελευθερίας και ελευθεροστομίας
Σήμερα ο εορτασμός του καρναβαλιού κορυφώνεται την Κυριακή της Αποκριάς όπου στην κάτω πλατεία του χωριού, την Καρυά, συγκεντρώνονται τα καρναβαλικά άρματα και οι ερασιτέχνες καρνάβαλοι εκφωνούν σάτιρες στο Αγιασώτικο γλωσσικό ιδίωμα, καυτηριάζοντας την κοινωνική και πολιτική ζωή.
Η κάθοδος του Χριστού στον Άδη
Σε αρκετούς ναούς του νησιού, όπως στον Αγ. Θεράποντα στο κέντρο της Μυτιλήνης, γίνεται η αναπαράσταση της Καθόδου του Χριστού στον Άδη. Ένα έθιμο που έρχεται από τις Βυζαντινές εποχές και σύμφωνα με αυτό, ο Χριστός λίγο πριν αναστηθεί, κατέβηκε στον Άδη για να χαρίσει φως και αιώνια ζωή στους νεκρούς.
Έτσι, τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου, όταν όλη η πομπή με τους ιερείς και τον υπόλοιπο κόσμο, έχουν γιορτάσει την Ανάσταση στο προαύλιο του ναού , κλείνει η κεντρική πύλη του ναού και στο προαύλιό του μένει όλη η πομπή με τον επικεφαλής κληρικό, ενώ μέσα στο ναό στέκεται συνήθως ένας ψάλτης. Ο επικεφαλής κληρικός αναπαριστά το Χριστό, ενώ ο άλλος αναπαριστά τον Άδη και γίνεται ένας διάλογος, ώστε να ανοιχτεί η πύλη του ναού. Με το που ανοίγει η πύλη, ο επικεφαλής κληρικός και όλη η πομπή μπαίνουν ορμητικά στο ναό, ψάλλοντας όλοι μαζί δυνατά το «Χριστός Ανέστη».
Τα 12 Σταυρουδάκια της Αγιάσου
Στην Αγιάσο την Μεγάλη Πέμπτη, έπειτα από κάθε Ευαγγέλιο, οι κάτοικοι, έφτιαχναν με το κερί ένα σταυρό. Μετά την εκκλησία κόλλαγαν τα 12 σταυρουδάκια στο σπίτι, σε διάφορα σημεία, για να ψοφάνε οι κοριοί και οι ψύλλοι.
Βάγιες με χρωματιστά πανάκια
Την Κυριακή της Ανάστασης, μετά την εκκλησία, τα παιδιά στόλιζαν ένα δεμάτι από κλαδιά δάφνης με κόκκινα ή πράσινα πανάκια, κρεμούσαν κι ένα κουδούνι. Στην συνέχεια πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι ψάλλοντας και λέγοντας εξορκισμούς για τους ψύλλους και τα ποντίκια, ενώ έδιναν και ένα κλαράκι δάφνης στη νοικοκυρά. Στο τέλος ζητούσαν και το χάρισμά τους: «Χρόνια πολλά, εν ονόματι Κυρίου, δό μ’ τ’ αυγό να φύγω».
Οι κουκούρες της Αναστάσεως
Πρόκειται για ένα έθιμο που αναβιώνετε ανελλιπώς μέχρι τις μέρες μας… Σε πολλές περιοχές του νησιού, οι νέοι κάθε χωριού από τις απόκριες και μετά αρχίζουν να μαζεύουν μεγάλους κορμούς δέντρων και ξερά κλαδιά, τα οποία το Σάββατο της Αναστάσεως τα στοιβάζουν στην πλατεία του χωριού.
Στην κορυφή της κουκούρας, όπως ονομάζεται ο σωρός με τα ξύλα, στήνουν τον Ιούδα και βάζουν φωτιά. Το κάψιμο του Ιούδα, συμβολίζει την τιμωρία του για την προδοσία και οι φλόγες της φωτιάς που καίνε μέχρι το πρωί, συμβολίζουν την εξάγνιση των πιστών από τις κακές πράξεις.
Οι κούνιες της Πασχαλιάς
Το Πάσχα συνηθίζουνε να φτιάχνουν κούνιες με σκοινιά που δένουν ψηλά στα κλαριά των δέντρων. Παλιά, οι νέοι έφτιαχναν μια κούνια σε κάθε γειτονιά και κουνούσαν όλους όσοι κάθονταν και περίμεναν στη σειρά τραγουδώντας τραγούδια «της κούνιας».
Τα έθιμα του Δωδεκαήμερου
Από τις πρώτες δουλειές που γινόντουσαν ενόψει Χριστουγέννων είναι τα χοιροσφάγια. Όσοι έθρεψαν γουρούνια, τα σφάζουν, τα ζεματούν για να τα ξετριχιάσουν, παστώνουν με αλάτι το λίπος και κάνουν τα «λουριά» (λαρδί), ζεματούν τα έντερα και κάνουν «αμακιές», χοντρά χειροποίητα λουκάνικα με κιμά και αρωματικά, που τα κρεμούν από το ταβάνι και τα τρώνε τους χειμερινούς μήνες.
Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων ο παπάς και τα παιδιά του Δημοτικού ψέλνουν στην αγορά του χωριού ή στο σχολειό χριστουγεννιάτικα κάλαντα και τραγούδια, μπροστά σ’ ένα δένδρο στολισμένο με μπαλόνια.
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς θα κρεμάσουν πάνω στην εξώπορτα ένα κλωνάρι ελιάς με πολλές ελιές για ευκαρπία, ένα κλαδί κισσό, «για να λυσσάξουν τα καλά», ένα κλωνάρι βατσνιά «για να κολλούν οι γαμπροί κι οι νύφες» αν το σπίτι έχει ανύπαντρες νέες ή νέους καθώς και ένα κλωνάρι συκιάς, όταν το σπίτι έχει ξενιτεμένο. Αυτό που προσέχουν ιδιαίτερα είναι τα κλωνάρια να μην κοπούν από κτήμα γρουσούζη, για να μην πάρουν τη γουρσουζιά του, αλλά από κτήμα καλού και ευκατάστατου ανθρώπου, για να μπουν τα πλούτη και η καλοσύνη και στο δικό τους σπιτικό.
Τα παλιά χρόνια στην αλλαγή του χρόνου, οι μπουρούδες των τριών ελαιοτριβείων του χωριού (Ελαιουργικού Συνεταιρισμού, Μαρίας Παπουτσάνη, Γιώργου Παπουτσάνη) σφυρίζανε πολλή ώρα, αποχαιρετώντας τον παλιό χρόνο που έφευγε.
Την ημέρα των Φώτων όλοι φροντίζουν να έχουν μαζί τους ένα κανάτι, για να πάρουν το «Μεγάλο Αγιασμό». Το «Μεγάλο Αγιασμό» τον πίνουν όσοι νήστεψαν και τον χύνουν στις γωνιές του σπιτιού μαζί με στάχτη, στα κατώγια, στους σταύλους και στα χτήματα με τα λιόδεντρα, για να ξορκίσουν το κακό και να διώξουν τους καλικαντζάρους.
Το ποδαρικό
Χαράματα της Πρωτοχρονιάς, ο νοικοκύρης ή ο τυχερός που βρήκε το νόμισμα πηγαίνει αμίλητος στη βρύση της γειτονιάς κι αφήνει εκεί ένα φοινίκι κι ένα κομμάτι βασιλόπιτα για να τα φάει κάποιος, κάτι που πιστεύουν ότι είναι καλό. Παίρνει το «αμίλητο νερό» και γυρίζει χωρίς να μιλήσει σε κανέναν. Μπαίνει στο σπίτι με το δεξί πόδι και, κρατώντας το σταμνί με το «αμίλητο νερό», ένα σιδερένιο αντικείμενο, μια πέτρα μαλλιαρή κι ένα ρόδι, κάνει ευχές για υγεία, πλούτη και ευκαρπία.
Τα έθιμα του γάμου στους Πύργους Θέρμης & την Γέρα
Εκτός από τα παραδοσιακά έθιμα του γάμου στο γραφικό αυτό χωριουδάκι, τη Δευτέρα που ξημέρωνε μετά τον γάμο, μια λατέρνα ξυπνούσε το νιόπαντρο ζευγάρι για να πετάξουν στον οργανατζή από το παράθυρο το μπαξίσι (δώρο). Το μεσημέρι έτρωγαν στο σπίτι των νεόνυμφων οι στενοί συγγενείς και το βράδυ συνεχιζόταν το γλέντι, το οποίο αποκαλούσαν αντίγαμο.
Άλλο ένα έθιμο στα χωριά της Γέρας είναι τα στειλτά του γάμου. Πρόκειται για τα διάφορα δώρα που, σύμφωνα με το έθιμο, οφείλει να στείλει η νύφη στο γαμπρό. Ανάμεσα στα υπόλοιπα, είναι και ένα τεράστιο ταψί με μπακλαβά, κομμένο με ιδιαίτερη τέχνη.
